Terneuzen ruimt binnenkort een historisch graf

In de nacht van 16 op 17 september 1944 sluipt Levien Scheele (1904-1971) met twee koeriers en een tolk van Zaamslag naar een Poolse commandopost. Vier dagen later wordt Oost Zeeuws-Vlaanderen bevrijd door de Polen. Voor zijn belangrijke bijdrage krijgt Levien na de oorlog een Poolse onderscheiding. Het graf van deze held is te vinden op Zaamslag. Alleen niet lang meer. Gemeente Terneuzen gaat dit stukje cultuurhistorie binnenkort ruimen. 

Op 6 september trekt een Pools leger, dat enkele maanden daarvoor in Noord-Frankrijk is geland, de Belgische grens over en bevrijdt onder andere Ieper en St Niklaas. Daar krijgt de 1ste pantserdivisie van brigadegeneraal Stanislaw Maczek een opdracht: het Zeeuws Vlaamse Axel bevrijden, oprukken naar Terneuzen en zo de toegang tot de Schelde veiligstellen. Een cruciale actie voor de Slag om de Schelde. Op zaterdag 16 september begint de divisie met haar missie. Die blijkt loodzwaar te zijn. De Duitsers hebben, om te voorkomen dat de geallieerden kunnen oprukken naar de Schelde, een deel van het land van Axel onder water gezet. Ook de bruggen over het kanaal van Axel naar Hulst hebben ze opgeblazen. Een deel van de divisie, inclusief een Belgische tolk, weet de 16de echter het kanaal over te steken. Ze rukken op en belanden op de boerderij van Levien Scheele aan de Steenovens 1 te Zaamslag. Daar blijken ze bij de juiste persoon te zijn aangekomen.

Cruciale info over de Duitsers
Als Levien Scheele oog in oog staat met de Poolse soldaten geeft hij ze meteen onderdak op de boerderij. En hij doet meer dan dat. Levien kent iedere centimeter van zijn omgeving, weet waar de Duitsers een belangrijke telefoonverbinding hebben en vooral ook waar ze hun intrek hebben genomen. Met die informatie wordt de telefoonverbinding van de Duitsers onklaar gemaakt en de Polen worden op de hoogte gesteld van de stand van zaken in Axel en omgeving. Maar dan volgt er een probleem. Na middernacht wordt het radiocontact met de Poolse commandant verbroken. Snel herstel lijkt onmogelijk. De soldaten die verdere orders nodig hebben en nog voor de Polen cruciale informatie willen overbrengen, besluiten een patrouille te sturen naar de commandopost. Iets waarbij Levien van grote waarde kan zijn. Hij kent dit stuk Zeeuws Vlaanderen namelijk op zijn duimpje en kan er ‘s nachts moeiteloos de weg vinden.

Nachtelijke tocht door oorlogsgebied
In de nacht van 16 op 17 september gaat Levien Scheele met gevaar voor eigen leven op pad richting de Poolse commandopost met 2 soldaten en de Belgische tolk. Door de duisternis leidt hij hen langs de sloten en kreken richting Axel, over het kanaal naar de commandopost waar ze veilig aankomen. Daar krijgen ze teleurstellende orders. De groep Polen is eigenlijk te ver opgerukt, heeft weinig tot geen dekking en mist bovendien zwaar geschut. De commandant is duidelijk: de groep Polen op de boerderij van Levien moet zich terugtrekken tot er een brug is over het kanaal zodat ze met de rest van de divisie succesvol kunnen oprukken. Aan die brug wordt hard gewerkt. Cruciale informatie over onder andere waar de Duitsers zitten, hebben ze nu met dank aan Levien. Bovendien is dankzij hem ook de Duitse telefoonverbinding onklaar gemaakt zodat de vijand een poos niet onderling kan communiceren. Teleurgesteld maar vol goede moed start Levien zijn terugtocht naar Zaamslag. De Polen op zijn boerderij verdwijnen voor het daglicht aanbreekt.

Revolver op de borst
De volgende dag verschijnen de Duitsers op het terrein van Levien. Ze zien sporen van chaos, vermoeden dat de Polen er zijn geweest en zetten hem en zijn gezin tegen de muur. Met zijn armen omhoog en een Duitse revolver op zijn borst beweert Levien dat hij van niks weet. Ook als de Duitsers bruut blijven aandringen, houdt hij vol. Hij heeft geen idee waar die Polen zijn en heeft ze zelfs nooit gezien. Op een of andere manier ontspringt hij de dans en de Duitsers laten hem met rust; ze vertrekken. Waarschijnlijk hebben de meesten van hen een eigen missie: zo snel mogelijk vluchten voor de oprukkende Polen binnenmarcheren. Twee dagen lang verkeert het gezin Scheele vervolgens in wanhoop en angst, wachtend op de bevrijder. Verderop wordt hard gewerkt aan een brug over het kanaal: de Gdynia brug die tot op de dag van vandaag zo heet. Met zwaar geschut donderen de Polen hier op 19 september overheen op weg naar de Schelde. Niet veel later ziet Levien Scheele een grote Poolse tank op zijn erf verschijnen: Zaamslag is bevrijd. Helaas hebben ze niet alleen goed nieuws. Levien krijgt te horen dat de tolk die hij 2 dagen daarvoor naar de commandopost leidde de dag ervoor helaas is gesneuveld. 

Een Poolse onderscheiding
Na de oorlog zet Levien Scheele zijn bescheiden leven als boer in Zeeuws Vlaanderen voort. In Polen blijft zijn daad niet onopgemerkt. Voor zijn belangrijke hulp en heldhaftige daad om midden in de nacht naar een commandopost te lopen krijgt hij in oktober 1947 in Londen het bronzen Poolse kruis van verdiensten met zwaarden. In Warschau komt er een monument voor de Poolse divisie met daarop de namen van de bevrijde Zeeuws Vlaamse plaatsen. Verder blijft het in Zeeland vrij rustig rondom zijn heldendaad. Hij geeft er ook niet veel ruchtbaarheid aan. Tien jaar na de bevrijding ontvangt hij van een naar Canada geëmigreerde Poolse kapitein nog een bedankbrief met daarin de woorden "you saved many lives". Als hij 67 is overlijdt hij in Terneuzen, op 22 november 1971. Hij wordt begraven op Zaamslag naast zijn vrouw Francoise die ruim 7 jaar voor hem overlijdt in 1964. Zijn dochter Nellie Hamelink-Scheele schrijft in 1994 een schitterend verslag van de dagen op de boerderij in september 1944. Iets waardoor de historie na 50 jaar weer herleeft. Zij overlijdt in mei 2023.

Zaamslag: de rustplek van een oorlogsheld
Jaren na Levien Scheeles dood is er in 2019 opnieuw veel aandacht voor de Slag om de Schelde. Pas dan lijkt door te dringen hoe belangrijk deze Slag is geweest en vooral hoe zwaar die was. De burgemeester van Terneuzen spreekt uit hoe belangrijk en waardevol dit besef is. Een paar jaar later geeft de gemeente, die de historie rondom de Slag zo belangrijk vindt, opdracht tot ruiming van het graf van een man die hierin een belangrijke rol speelde. Je zou bijna denken dat ze niet weten wie ze gaan ruimen. 

Oproep aan gemeente Terneuzen
Gemeente Terneuzen, het is nog niet te laat. Geef dit graf cultuurhistorische waarde, zorg dat het voor altijd blijft liggen en houd de historie van Zeeuws Vlaanderen op die manier levend. Precies zoals jullie in 2019 hebben uitgesproken. 
 

Update 26 april. Op vrijdag 19 april is de grafsteen van Levien Scheele en die van zijn vrouw verwijderd door de gemeente. Nabestaanden van Levien Scheele hebben de steen gedoneerd aan Zaamslag Geleefd. Op 19 april is de steen in het herinneringshof geplaatst op de begraafplaats van Zaamslag. De plannen van de gemeente zijn vooralsnog om het graf zelf te ruimen.

Piet Scheele schreef over de slag om Axel en noemt hierin ook o.a. Levien Scheele

Image

Image