Jacomina Francina Zegers-Scheele, een stille onvindbare

In een eerdere blog schreef ik over mijn overgrootvader Pieter Zegers. Hij wordt in juni geruimd. Naar het graf van mijn overgrootmoeder, Jacomina F. Zegers-Scheele, heb ik naarstig gezocht. Maar ze lijkt onvindbaar. Wel vind ik op de begraafplaats te Zaamslag haar ouders David (1835-1910) en Catharina (1840-1905) en zelfs haar opa Jan Scheele (1815-1899). Hoewel er geen spoor is van Jacomina, zijn er wel verhalen. Daaruit maak ik op dat ze verre van onvindbaar mag zijn. 

Waarschijnlijk is ze lang geleden geruimd. Ze moet een derde klas-graf hebben gehad op Zaamslag. Met een begraafstoet is ze daar in april 1924 vanuit de Eendragtpolder heen gebracht. Als ik mijn tante Mien vraag naar haar oma en mijn overgrootmoeder Jacomina vertelt ze me dat ze haar nooit heeft gekend. Ze stierf ver voordat mijn tante geboren is. Wel heeft ze verhalen, zegt ze. Via haar moeder, dorpsgenoten uit Zaamslag en zelfs van een goede vriendin van haar oma die later naar de VS emigreert en die zij daar ontmoet. Uit die verhalen concludeert ze dat Jacomina een intens lieve vrouw was.

De foto en een gelijkenis

Hoe mijn overgrootoma Jacomina eruitzag, weet ik heel goed. Jarenlang zie ik haar foto als ik op bezoek ben bij oma De Putter. Ze heeft een grote afbeelding van haar in huis waar Jacomina Zegers-Scheele in klederdracht op staat. Ondanks dat ik de foto zo vaak zie, heb ik als kind geen idee wie zij eigenlijk is. Wel neem ik aan dat het familie moet zijn. Die ogen die me als ik ernaar kijk altijd aanstaren, ken ik namelijk. Het zijn dezelfde ogen als die van ome Kees, de oudere broer van mijn vader. Ik check het nu, jaren later, voor de zekerheid op een van de foto’s die ik van hem heb. Hierop kijkt hij naar mij en zijn dochter Elly die me trots de fles geeft. En dat doet hij inderdaad met dezelfde ogen als die van Jacomina Zegers-Scheele. Als ik een jaar of 16 ben, kom ik erachter dat de vrouw op de foto de jong overleden moeder van mijn oma is.

Van Rügen naar Nisse en Zaamslag

Ik zoek Jacomina Francina Zegers-Scheele op in het Zeeuws archief. Tot mijn verbazing zie ik dat ze niet in Zaamslag, maar in Nisse is geboren op 17 mei 1872. Tijdstip: 18:00 uur ‘s avonds. Ik denk meteen dat ik Zuid-Bevelands bloed heb en check haar vader, moeder en grootouders. Maar die zijn geboren op Zaamslag of in Axel. Op Zaamslaggeleefd.nl kom ik achter de reden van haar geboorteplaats. Grootvader Jan Scheele bezat hofsteden in o.a. Nisse. Waarschijnlijk woonde zijn zoon David, de vader van Jacomina, daarom in 1872 in Nisse, vlak onder Goes. Als ik de familie Scheele volg, worden de afstanden nog groter. Ik beland in Pommeren, bij de Oostzee. De Scheele’s stammen af van een chirurgijn, Hendrik Scheele, die in 1555 geboren wordt op het eiland Rügen, tegenwoordig Duits en in de tijd dat de Scheele’s er wonen ook afwisselend in Deense en Zweedse handen. Met de troepen van Philipp Von Hohenlohe wordt Hendrik Scheele op Zuid-Beveland gestationeerd en trouwt met een Zeeuwse vrouw. Ik denk niet dat Jacomina dit wist, maar interessant is het zeker.

Jong weduwe

Mijn overgrootmoeder Jacomina is de jongste van het gezin Scheele en heeft twee broers en een zus: Jan, Andries en Suzanna. Haar broer Frans overlijdt een jaar voor haar geboorte in 1871. Hij is dan acht. Alle kinderen uit het gezin worden geboren in Nisse. Toch verhuist het gezin later vermoedelijk weer naar Zeeuws-Vlaanderen. Jacomina trouwt namelijk in Terneuzen, met een naamgenoot: Andries Scheele. Volgens de archieven is hij boerenknecht. Het huwelijk vindt plaats op 7 mei 1891 in Terneuzen, tien dagen voor ze twintig wordt. Waarschijnlijk gaan ze op Zaamslag wonen, want vier maanden later wordt daar hun zoon Dirk geboren. Ik ken hem uit de verhalen als ome Dirk. Hij heeft een lichte handicap, sleept met zijn been en woont zijn leven lang in bij zijn moeder, stiefvader en later bij zijn half-zus Davina, oftewel tante Fien. Hij ligt op de begraafplaats in Zaamslag. Dat Dirk in 1891 een geboorte bij vier maanden heeft overleefd lijkt me sterk. Ik vermoed dat Jacomina zwanger was op haar trouwdag. Een andere optie is dat de datum verkeerd in het archief staat. Op 13 augustus 1892 volgt een tweede zoon, Andries. Hij overlijdt helaas als hij acht weken oud is. Het drama voor mijn overgrootmoeder wordt het jaar daarop nog groter. Op woensdag 15 november 1893 overlijdt haar man Andries in Terneuzen. Volgens de akte rond 12 uur in de middag. Jacomina blijft achter met een tweejarige zoon en trouwt pas elf jaar later, als ze 32 is, opnieuw, met Pieter Zegers. Ze krijgen negen kinderen van wie er twee jong overlijden. Een van die negen is mijn oma. Ook zij heet Jacomina.

Overgeërfde zorgzaamheid

De laatste negentien tot twintig jaar van haar leven woont mijn overgrootmoeder met Pieter Zegers op de Kampersedijk 11 bij Poonhaven, Zaamslag. Het is een kleine, lief uitziende boerderij aan de dijk. Ik fiets er later langs met mijn racefiets. Volgens het kadaster is het huis 111 m2. Heel ruim zal het dus niet geweest zijn voor een groot gezin. De verhalen die ik van mijn tante hoor over Jacomina Zegers-Scheele, zijn mooi. Alle kinderen slapen boven op zolder op matrassen van stro. Ieder voorjaar worden die zorgvuldig ververst. Wie nog een baby is, slaapt bij mijn overgrootouders in de bedstee. Ook mijn oma heeft daar dus als baby gelegen. Naast de zorg voor haar kinderen besteedt Jacomina veel van haar tijd aan dorpelingen. Wie ziek is of om een andere reden hulpbehoevend, kan op haar rekenen. Ze staat erom bekend dat ze altijd eten brengt bij wie dat nodig heeft, en is dagelijks in de weer met was voor ouderen en zieken. Dit gebeurt dan nog op de hand. Haar kinderen lijken die zorgzaamheid te hebben geërfd. Als er op de kampersedijk een kalfje te vroeg geboren wordt en het niet dreigt te halen, nemen ze het beestje in huis, geven het om de beurt de fles en houden het warm. Het kalfje wordt een gezonde koe die zijn leven lang op de boerderij blijft en tijdens het grazen altijd naar de deur loopt om een blik in het huis te werpen. 

Een dierbaar boekje

Kleindochter Ina voegt later nog iets aan het verhaal toe. Zij bezit een boekje, '52 Leerredenen van Spurgeon'. Spurgeon is volgens wikipedia een Engelse predikant die onder andere preekte over de vergeving van zonden. Het is een dierbaar bezit dat ooit door de handen gleed van Jacomina Scheele. Op de openingspagina waarvan ik via een lieve mail een foto krijg, zie ik het serene handschrift van mijn overgrootmoeder. Volgens haar dochter Davina, oftewel Fien, trok ze zich wel eens terug in het schuurtje van de boerderij om hierin te lezen. Ik google naar de inhoud van het boekje en vind teksten als 'Wanneer de stralen van de zon door een brandglas op één plaats worden samengetrokken, dan veroorzaken zij vuur, zo ook wanneer onze gedachten op één voorwerp worden geconcentreerd, dan verwarmen zij het hart en branden er ten slotte de waarheid in.' Ik vraag me af of Jacomina dit ook heeft gelezen en zo ja, wat ze dan dacht. Op een of andere manier vind ik deze zin bij haar passen

Terugbetaalde zachtaardigheid

Helaas is het lot Jacomina niet welgezind. Als ze 51 is, wordt ze ziek. Ze heeft veel pijn en ziet geel. Wat ze heeft, wordt niet uitgezocht. Er waren geen scans en ik vermoed dat er ook weinig geld is voor medische zorg in huize Zegers. Ze blijft thuis en wordt bedlegerig. Haar zachtaardigheid krijgt ze terugbetaald. Ze wordt verzorgd door mensen uit het dorp en haar kinderen staan regelmatig rond haar bed om liederen te zingen. Ze is erg gelovig en heeft dit in de laatste maanden van haar leven als houvast. Volgens mijn oma is ze tijdens haar ziekte rustig en vredig, ondanks alle pijn. Ze spreekt regelmatig uit dat ze zeker weet dat alles goed zal komen met haar kinderen. Uiteindelijk sterft ze op maandag 7 april 1924, terwijl haar kinderen om haar heen staan te zingen. Mijn oma is dan twaalf jaar. 

Geboorte en sterven vallen bijna samen 

Precies dertien jaar later heeft mijn oma op 7 april, de sterfdag van haar moeder, weeën. Ze is bang dat ze een kind zal krijgen op de dezelfde datum als dat haar moeder overleed. Of ze erin is geslaagd de weeën te vertragen of dat de bevalling domweg lang duurt, weet ik niet, maar tot haar opluchting wordt pas op 8 april 1937 mijn tante geboren. Dertien jaar en een dag na het overlijden van Jacomina Zegers-Scheele. Mijn oma geeft mijn tante de namen van haar moeder. Later merk ik regelmatig dat tante Mien ook het karakter van haar oma geërfd heeft. 

Hoewel haar dochter Mien niet geboren wordt op de sterfdag van haar moeder, maakt mijn oma in 1972 alsnog een geboorte mee op de sterfdag van een ouder. Op 16 december, precies 15 jaar nadat haar vader overleed, krijgt ze een kleinkind: Marina. Ze zal er ongetwijfeld aan gedacht hebben toen ze mijn zus die dag trots in haar armen hield. Haar kennende heeft ze er niks over gezegd. Vele jaren later overlijdt mijn oma op 31 januari, de verjaardag van mijn zwager Wico, getrouwd met mijn zus Marina.