Johannes Scheele: een laatste fatale verzetsactie

Twee dagen voor de bevrijding van Zaamslag is Johannes Scheele bij zijn dochter Neeltje en schoonzoon Abraham (Bram) Koster. Zij wonen op boerderij Zeldenrust in de Willem III polder. Hij zal nooit levend naar huis terugkeren. Een paar weken later overlijdt hij op 67-jarige leeftijd te Biervliet. 

Het bezoek van Johannes Scheele op 17 september 1944 aan zijn dochter Neeltje en schoonzoon Bram is geen familiebezoek. Boerderij Zeldenrust van de familie Koster is het nieuwe hoofdkwartier van het verzet uit Hulst. Naast Bram Koster verblijven er nog acht leden van de verzetsgroep Bataljon ‘Rudolph Fassaert’: Koch, Francien de Zeeuw, Casparie, Fassaert, Huineman, Van de Velde, Tichelman en Geschiere die de zender bedient. Boerderij Zeldenrust is een goede plek. Het is erg afgelegen en er zijn geen Duitsers in de buurt. Het bataljon kan zo de laatste stuiptrekkingen van de Duitsers saboteren. Het loopt echter anders dan ze denken. Op de late avond van zondag 17 september doen de Duitsers een inval op boerderij Zeldenrust. 

De reden voor de inval is niet de aanwezigheid van het Bataljon. De Duitsers, op de hielen gezeten door de Polen en Canadezen, zoeken domweg beschutte slaapplekken om zich de volgende dag te kunnen terugtrekken richting Westerschelde. Het kan echter ook zijn dat ze vermoeden dat er een radioverbinding op de boerderij is. Hoe het ook zij: tot hun verbazing treffen ze bij familie Koster een groep mensen aan op wiens hoofden ze grote geldbedragen hebben uitgeloofd. In de schuur vinden ze een slapende Rudolph Fassaert in de cabine van een vrachtauto vol munitie en wapens. In de woonkamer vinden ze acht andere verzetsleden. De groep Duitsers kan niet gaan slapen om zich klaar te maken voor de vlucht. Daarentegen moet ze tot actie overgaan. Het hele gezelschap, inclusief de knecht Richard de Klerk wordt de volgende dag rond 1 uur naar Terneuzen vervoerd. Hierna worden Johannes en de rest naar een schuur in Biervliet gebracht, waar ze hun tijd onder zware bewaking moeten doorbrengen. Een van de verzetslieden, Johannes Casparie, weet op boerderij Zeldenrust te ontkomen en houdt zich daarna schuil in Boschkapelle. Hoofdbuit Rudolph Fassaert wordt naar Sluiskil vervoerd en ter dood veroordeeld.

Te Biervliet volgt een volgende kwelling voor Johannes. Hij wordt, net als de anderen, uitvoerig en apart ondervraagd door 4 a 5 Duitsers. Het is het einde van de oorlog en de Duitsers zijn vermoedelijk nerveus en opgefokt. Volgens een geschiedenisboek weet een van de opgepakten de Duitsers nog erger van slag te maken. J. Tichelman wijst hen erop dat hun positie onhoudbaar is met oog op de naderende bevrijding. En wie weet welke consequenties deze laatste daden voor hen zullen hebben als de verzetsgroep de oorlog niet overleeft. Of het met opzet is, omdat ze van hun onverwachte ontdekking op de boerderij van familie Koster af willen, of dat het komt door de enorme stress en chaos waar de Duitsers in september 1944 mee kampen in Zeeuws Vlaanderen, zullen we nooit weten, maar het gezelschap weet, volgens het geschiedenisboekje, te ontsnappen uit de schuur in Biervliet en krijgen ze onderdak op de boerderij van Jo van de Velde verderop. Ondertussen is Zaamslag al bevrijd, maar zitten Johannes Scheele en zijn lotgenoten helaas aan de verkeerde kant van Zeeuws-Vlaanderen waar de Duitsers nog ternauwernood stand houden. Naar Zaamslag terugkeren kan niet. De terugweg over Philippine is geblokkeerd en de beschietingen zijn te heftig. Johannes blijft noodgedwongen wachten op een boerderij in de buurt van zijn al bevrijde thuishaven waar zijn vrouw Magdalena op hem wacht.

Over dit deel van het verhaal bestaat ook een tweede lezing die net wat afwijkt. Wie googelt op Francien de Zeeuw, onderdeel van het gezelschap met Johannes Scheele, komt o.a. op de website Zeeuwse Ankers. Hier staat beschreven hoe de laatste weken van de oorlog verliepen voor deze bekende verzetsvrouw. Hier staat dat zij gevangen zit ten oosten van Terneuzen tot 28 september met haar verzetsgenoten, waaronder dus Johannes. Dat is tot elf dagen nadat ze zijn opgepakt. Daarna wordt de groep volgens Zeeuwse Ankers vrijgelaten achter de Canadese linies en duiken ze onder op een boerderij. Het boek ‘Zaamslagse grafstenen spreken’ heeft vrijwel hetzelfde verhaal: de groep wordt op 28 september vrijgelaten. Daarna splitst de groep zich op volgens het boek. Johannes Scheele en zijn schoonzoon Bram komen terecht in de kelder van de pastorie van de Rooms Katholieke kerk te Biervliet om te schuilen tegen de beschietingen. Op 8 en 9 oktober landen diverse Canadese eenheden bij Hoofdplaat en zetten een bevrijdingstocht in richting onder andere Biervliet. De bevrijding nadert. Maar dat waar Johannes waarschijnlijk weken naar heeft uitgekeken, loopt niet goed voor hem af. Op 11 oktober slaat rond 14:00 uur een granaatscherf door een van de twee ramen in de kelder van de pastorie en treft Johannes in zijn been. Hij overlijdt. De anderen in de kelder overleven de beschietingen.

In de chaos van de dagen na de bevrijding wordt pas op 18 oktober een overlijdensakte gemaakt voor Johannes in Biervliet. Hij wordt aangegeven door het hoofd van de school van Biervliet, die waarschijnlijk ook in de kelder van de pastorie zat, en krijgt een nood begrafenis. Een kleine maand na zijn overlijden, kan het lichaam Johannes eindelijk terug naar huis. Op 8 november wordt hij bijgeschreven in het register van Zaamslag. Zijn lichaam wordt overgebracht naar Zaamslag waar hij zijn laatste rustplaats krijgt. De vrouw van Johannes, Magdalena, overlijdt ruim 10 jaar later, in maart 1955 en ligt naast haar echtgenoot. Zijn zoon Johannes Willem wordt 93. Dochter Neeltje Maria Koster-Scheele wordt maar liefst 94 en overlijdt op 6 april 1995. Haar man Abraham Koster is dan al bijna 30 jaar overleden. Hij sterft op 14 mei 1965 te Zaamslag op 68-jarige leeftijd. 

Johannes boerde tijdens zijn leven op de Paviljoenweg 1 (Zaamslagveer), een bedrijf dat hij had overgenomen van zijn ouders Willem Scheele (1849-1929) en Neeltje de Bruijne (1852-1916). Hij was een van hun acht kinderen. 

• Francien de Zeeuw overlijdt in 2015 op 93-jarige leeftijd te Middenbeemster
• Johannes Casparie overlijdt op 85-jarige leeftijd te Hulst, in 1986.
• Rudolph Fassaert wordt 87 en overlijdt in 2012 in zijn woonplaats Hulst
• Over de rest vinden we geen gegevens (wie meer weet, kan dit melden). Wel weten we dat ze allemaal de oorlog overleven.